Айыппұлдар, арыздар және бедел: әркелкі шөгу бизнесіңізді құрдымға кетіруі мүмкін

Негіздердің және нақты сектор кәсіпорындарының астындағы топырақтың әркелкі шөгуі – тамақ және тау-кен өңдеу салалары үшін де аса қауіпті салдары болуы мүмкін мәселе. Тамақ өнеркәсібінде ғимараттардың немесе технологиялық алаңдардың көтеруші құрылымдарының кез келген деформациясы санитарлық нормалардың бұзылуына, шикізатты сақтау режіміндегі ақауларға, сондай-ақ өндірістегі жарамсыз өнімге әкелуі мүмкін. Тау-кен өңдеу кәсіпорындары ұқсас қиындықтарға тап болады, сонымен қатар кенді және басқа да пайдалы қазбаларды өңдеуге қатысатын ауыр агрегаттар мен конвейерлік жүйелердің жұмысына байланысты технологиялық апаттардың қаупі артады.

Мәселенің күрделілігі мынада: екі сала да өндірістік цехтердің үлкен аумақтарымен және қоймадағы шикізат, ауыр жабдықтар, конвейер желілері мен көлік жүйелеріне байланысты іргетасқа түсетін айтарлықтай салмақпен сипатталады. Тіпті ғимараттардың дұрыс жобаланғанына қарамастан, топырақтың алуан түрлілігі, грунт қозғалысы, грунт сулары деңгейінің өзгеруі және басқа да сыртқы факторлар әсерінен әркелкі деформация туындауы мүмкін. Осындай жайттар «әлсіз тұстарды» қалыптастырады, сол жерде шөгу ең көп зиян тигізіп, жедел диагностика мен дер кезінде түзетуді талап етеді.

ӘРКЕЛКІ ШӨГУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ПРАКТИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР

1. Технологиялық желілердің деформациясы және істен шығуы
   Тамақ өнеркәсібінде конвейерлік өндіріс жиі пайдаланылады, мұнда кез келген қисайу немесе діріл істің бұзылуына әкеледі: дозалаудағы дәлдік бұзылады, дозалау машиналары мен оған қатысты жабдықтардың түйіндері сынып, сұйық ингредиенттердің ағуы орын алады. Тау-кен өңдеу кәсіпорындарында әркелкі жүктеме салдарынан ірі қондырғылардың корпустарында жарықтар пайда болып, ұсатқыштар, конвейерлер мен шнекті тасымалдауыштар зақымдануы мүмкін. Бұл өндірістің едәуір тоқтап қалуына және күрделі жөндеу жұмыстарына ұласуы ықтимал.
2. Қойма кешендеріне төнетін қауіп
   Екі салада да ірі қойма орындары кеңінен қолданылады. Тамақ өнеркәсібінде онда дайын өнімдер мен қаптамалар сақталса, тау-кен саласында – өңдеуге арналған пайдалы қазбалар жиналады. Әркелкі шөгу жүкті ығыстыруға, сөрелік жүйелердің бүлінуіне немесе сақтау талаптарының бұзылуына әкелуі мүмкін. Мұның бәрі қызметкерлердің қауіпсіздігіне және өнімнің сақталуына нұқсан келтіреді.
3. Сапаның төмендеуі және регламенттердің бұзылуы
   Тамақ өнеркәсібі технологиялық циклдағы кез келген ақауға әсіресе сезімтал: температура мен ылғалдылық параметрлерінен бастап құбырлардың тұмшалылығына дейін мұқият бақылау қажет. Құрылымдардағы жарықтар ағып кетуге және соның салдарынан патогендік ортаның дамуына себеп болуы мүмкін. Тау-кен өңдеу өнеркәсібінде регламенттердің бұзылуы техниканың жылдам тозуына, ал кей жағдайларда авариялық жағдайларға әкеп соғуы мүмкін.
4. Инженерлік коммуникациялар істен шығуының қаупі
   Жер шөккен кезде ең алдымен су құбырлары, канализациялық тұрбалар, кабель арналары сияқты коммуникациялар зардап шегеді. Тамақ саласында бұл ластануға, санитарлық-гигиеналық нормалардың бұзылуына және технологиялық қондырғыларға су, электр қуаты мен будың жеткізілуін бұзуға әкеледі. Тау-кен секторында желдету жүйелері, шахталық байланыстар мен шаң басу жүйелері істен шығып, жарылыс қаупі бар жағдайларды туғызуы мүмкін.

ҚАРЖЫЛЫҚ ШЫҒЫНДАР: ТІКЕЛЕЙ ЖӘНЕ ЖАНАМА

Шөгуден туындайтын қаржылық қауіп екі негізгі санатқа бөлінеді:

• Тікелей шығындар
  Жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарының құны және деформация салдарынан істен шыққан жабдықтар мен құрылымдарды ауыстыру шығындары. Мысалы, іргетас немесе едендер бүлінген жағдайда, бригаданы жалдау, бетон мен металл сатып алу және жұмыс істеп тұрған кәсіпорында бетондау жұмыстары сияқты қосымша шаралар қажет болады.
• Жанама шығындар
  Олар көбінесе одан да жоғары болады. Оған жабдықтың тоқтап тұруы мен келісімшарттардың бұзылуынан туындайтын жіберіп алған пайда жатады. Сонымен қатар, егер кәсіпорын келісімшарттық міндеттемелерді уақытында орындамаса, айыппұл санкциялары немесе келісімшарттардың бұзылуы қауіпі туындайды. Жоғары бәсекелестік жағдайында мұндай келеңсіздіктер беделдің түсуіне, клиенттер базасының азаюына және инвестициялардың төмендеуіне әкелуі мүмкін.

ШЫҒЫНДАРДЫ ҚАЛАЙ ЕСЕПТЕУ КЕРЕК

Кәсіпорынның ықтимал шығындарын объективті бағалау үшін әдетте кешенді тәсіл қолданылады:

1. Жөндеу-құрылыс жұмыстарының сметасы
   Материалдардың, жұмыс күшінің, логистика мен техника жалдаудың құны есепке алынады.
2. Тоқтап қалудың әсерін талдау
   Мәжбүрлі тоқтау кезеңінде қанша өнім өндірілмейтіні немесе жөнелтілмейтіні және соның салдарынан кәсіпорын қанша пайда жоғалтатыны анықталады.
3. Тәуекелдерді бағалау
   Ықтимал авариялық жағдайларды жоюға және сот талаптары бойынша өтемақылар төлеуге кететін шығындар есептеледі.
4. Жабдықтың амортизациясы
   Діріл мен қисайған жағдайда жұмыс істейтін машиналар мен агрегаттардың тез тозуы ескеріледі.

Осы көрсеткіштердің бәрін қосу арқылы шөгумен уақтылы күреспеудің қаншалықты қауіпті екенін дәлелдейтін жалпы соманы анықтауға болады.

ШӨГУДІҢ СЕБЕПТЕРІ МЕН САЛДАРЫН ЖОЮ ӘДІСТЕРІ

1. Іргетастарды классикалық қайта жаңарту
   Дәстүрлі әдіс деформацияға ұшыраған құрылымдарды толық немесе жартылай бұзып, жаңа тірек элементтерін тұрғызуды қамтиды. Кейде ескі іргетастарды арматуралау, қосымша қадалар мен ростверктер орнату арқылы нығайтады.
• Артықшылықтары: көтеруші құрылымдарды сенімді бекіту, ғимаратты қайта жабдықтау мүмкіндігі.
• Кемшіліктері: көп уақыт талап етеді, өндірісті тоқтатуға мәжбүрлейді және қомақты қаржыны қажет етеді.
2. Топырақты инъекциялық нығыздау (цементтік немесе полимерлік қоспалар)
   Іргетастар мен едендердің астындағы проблемалы аймақтарға топырақты нығыздап немесе біріктіретін, осылайша шөгуді баяулатып немесе болдырмайтын ерітінді айдайды.
• Артықшылықтары: жер жұмыстарының азаюы, жөндеу уақытының қысқаруы.
• Кемшіліктері: нақты есептеуді қажет етеді, қоспаның біркелкі таралмау қаупі бар, ауыр жүктемелерде қолдану мүмкіндігі шектеулі.
3. GeoResin технологиясы
   Жылдам кеңейетін полимерлік шайырларды енгізуге негізделген, олар топырақты нығайтып қана қоймай, шөккен іргетастарды қайта көтере де алады.
• Артықшылықтары:
• Жұмыстың жоғары қарқыны: күрделі дайындықтың қажеті жоқ, ал негізгі процестің өзі бірнеше сағаттан бірнеше күнге дейін созылуы мүмкін.
• Тазалық: ауқымды қазба жұмыстары жүргізілмейді, өндіріс ұзақ уақытқа тоқтамайды. Бұл тамақ өндірісіндегі қатаң санитарлық талаптарды сақтау үшін аса маңызды.
• Көтеруді дәл бақылау: мамандар инъекция көлемін реттей отырып, шамадан тыс көтерудің қауіптілігін болдырмайды.
• Кемшіліктері:
• Құны: инновациялық материалдар мен білікті мамандар классикалық цементпен толтырудан қымбатырақ.
• Орындаушыларға жоғары талап: жобалаудағы қателіктер мен инъекция нүктелерін дұрыс анықтамау әдістің тиімділігін төмендетеді.
4. Профилактика және мониторинг
   Дренаждық жүйелерді орнату, грунт сулары деңгейін бақылау және құрылыс құрылымдарын уақытылы тексеру сияқты профилактикалық шаралар өте маңызды. Геодезиялық бақылау мен датчиктер орнату шөгу процесінің басталуын ертерек анықтауға көмектесіп, оны аз шығынмен жоюға мүмкіндік береді.
• Артықшылықтары: ұзақ мерзімді жөндеу жұмыстарынан үнемдеу, апат қаупін төмендету.
• Кемшіліктері: бірден әсер етпейді және жүйелі тәсіл мен білікті персоналдың болуын талап етеді.
5. Құрылысқа дейін және құрылыс барысында кешенді инженерлік зерттеулер
   Жобалау кезеңінде топыраққа егжей-тегжейлі талдау жасау, оның көтеру қабілетін анықтау, жүктеме кезіндегі мінез-құлқын болжау және жердің ылғалдылығын ескеру маңызды. Ғимаратты пайдалану барысында тәуекел факторлары өзгерген жағдайда (мысалы, жаңа корпустар салғанда немесе ауыр жабдық орнатқанда) дер кезінде түзетулер енгізген жөн.
• Артықшылықтары: күтпеген жағдайларды барынша азайту және жүктемені дұрыс жобалау.
• Кемшіліктері: қосымша шығындар мен сараптамалық қолдауды қажет етеді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Шөгу салдарын жоюға арналған жұмыстардың құны өте жоғары болуы мүмкін, ал ықтимал жанама шығындар бұдан да үлкен болмақ. Жеткізудің кешігуі, тапсырыс берушілердің наразылығы, келісімшарттардың бұзылуы, айыппұл санкциялары мен іскерлік беделдің төмендеуі – мұның бәрі іргетастар мен құрылымдардың шөгуіне қатысты мәселелерді дер кезінде шешпеудің тікелей салдары.

Дегенмен, қазіргі нарық тәуекелдерді азайтудың бірнеше жолын ұсынады. GeoResin технологиясы өндірісті ұзақ уақытқа тоқтатпай-ақ шөккен негіздерді жылдам қалпына келтірудің ыңғайлы әрі тиімді әдісі ретінде танылуда. Толық қайта жаңарту немесе іргетасты цемент қоспаларымен инъекциялық нығайту сияқты классикалық тәсілдер де нәтиже беруі мүмкін, алайда олар көбінесе уақыт пен қаржыны көп қажет етеді.