23.07 2025
Еуразияның дәл жүрегінде, дала мен асқар тау түйіскен, тектоникалық жарықтар қиылысқан Қазақстан Республикасы еш елемеуге болмайтын сын-қатерлермен бетпе-бет келеді. Сейсмикалық белсенділік — бұл жай ғана ғылыми термин емес, жыл сайын елдің бірнеше өңірінде тұратын халықтың күнделікті шындығы. Шығыс және Оңтүстік Қазақстан — ірі жер сілкіністерінің салдары тек геологтар құжаттарында ғана емес, тұтас ұрпақтардың жадысында да сақталған өңірлер.
Қазақстан — жер сілкіністері ұлттық деңгейдегі өзекті қатер болып табылатын елдердің бірі. Әсіресе Алматылық, Жамбыл, Түркістан облыстары мен Шығыс Қазақстан облысының оңтүстік бөлігі орналасқан қалалар мен елді мекендер сейсмикалық тәуекелдерге аса бейім. Таулы аймақта орналасқан алып мегаполис Алматы өзінің тарихында талай жойқын жер сілкіністерін бастан кешірген — және әлі күнге дейін жоғары қауіп аймағы мәртебесіне ие.
Көпқабатты тұрғын және коммерциялық үйлер, өнеркәсіптік кәсіпорындар, әлеуметтік нысандар — өңір инфрақұрылымының барлығы табиғи күштердің сынағына төтеп беруі тиіс. Қазақстан тарихында магнитудасы 7 балдан асқан, мыңдаған адамның өмірін қиған, ғимараттардың қирауы мен тұрғын үй, инфрақұрылымның жаппай жоғалуына әкелген жер сілкіністері болған. Қазіргі заманғы жер сілкіністерін болжау технологиялары апаттардың тосын сипатын төмендетеді, бірақ оларға алдын ала дайындалу қажеттілігін жоққа шығармайды.
Қазақстандағы сейсмикалық қауіп — бұл тек кенет қирау қаупі емес. Бұл сонымен бірге ғимарат іргетастарының біртіндеп әлсіреуі, жасырын деформациялар, шөгу, тіреуіш құрылымдарда жарықтардың пайда болуы, құрылыстың орнықтылығын жоғалтуы. Тіпті әлсіз, бірақ жиі болатын жер асты дүмпулері де уақыт өте келе аса қауіпті зақымдардың жиналуына әкелуі мүмкін.
Қалалардың дамуы, құрылыс тығыздығының артуы, биік ғимараттар санының өсуі және сейсмикалық қауіпті аймақтардағы жаңа нысандардың қарқынды салынуы жаңа инженерлік шешімдерді талап етеді. Ескі тұрғын үй қоры, кеңестік кезеңде салынған ғимараттардың көптігі, урбанизация дәуірінде сейсмотұрақтылықтың заманауи стандарттарына жеткілікті мән берілмеуі — бәрі біріге отырып, күрделі тәуекелдер қабатын қалыптастырады.
Критикалық сценарийлер тек күшті жер сілкінісі кезінде ғимараттардың қирауымен шектелмейді — байланыс желілеріне, көлік жолдарына, көпірлер мен гидротехникалық құрылымдарға да қатер төнеді. Тіпті салыстырмалы түрде әлсіз дүмпулерден кейін де іргетастардың жағдайын жедел тексеру, алдын алу шараларын қабылдау, анықталған ақауларды жою және тіреуіш құрылымдарды нығайту қажеттігі туындайды.
Озық құрылыс технологиялары мен ғимараттарды қайта жаңғырту әдістері — сейсмикалық қауіп аймақтарының орнықты дамуы үшін стратегиялық маңызға ие. Осы тұста мемлекеттік құрылымдар, бизнес, ғылыми қауымдастық және инновациялық шешім ұсынатын компаниялар мүдделері түйіседі.
Инъекциялық технологиялар әлемде жоғары сейсмикалық белсенділік аймақтарында жер сілкінісі салдарын алдын алу және жоюдың тиімді құралы ретінде өзін дәлелдеді. Топырақ пен ғимарат іргетастарын инъекциялық тұрақтандырудың бірегей технологиясы бірнеше мәселені кешенді әрі сапалы шешуге мүмкіндік береді:
Қазақстан жағдайында — мұнда маусымдық температуралық ауытқулар, жер асты суының көптігі және күрделі геология сейсмикалық тәуекелдермен үйлеседі — GeoResin технологиясы ерекше маңызды. Инъекциялық жұмыстарды нысаналы түрде, қысқа мерзімде, тұрғындарды эвакуацияламай және ғимаратты пайдалануды тоқтатпай жүргізуге болады. Бұл қауіпті белгілер анықталған сәтте жедел әрекет етуге және тіпті қайталанатын жер асты дүмпулері салдарын азайтуға мүмкіндік береді.
Ғылыми жарияланымдар мен салалық есептер геополимерлік технологиялардың сейсмикалық белсенді аймақтарда негіздер мен іргетастарды нығайтудағы тиімділігін растайды. Әлемнің түрлі елдерінде — Италия мен Түркиядан бастап, Жапония мен АҚШ-қа дейін — инъекция әдісі күшті жер сілкіністерінен кейін ғимараттарды тұрақтандыруға, сондай-ақ аса маңызды нысандарды алдын ала нығайтуға қолданылды.
Мысалы, сейсмикалық қатері Қазақстанға ұқсас Италияда геополимерлік инъекция технологиясы тарихи ғимараттар, көпірлер және тұрғын үйлерді тұрақтандыру үшін қолданылып, жоғары жылдамдық пен сенімділік көрсетті. Қауіпсіздік стандарттары өте қатаң Жапонияда инъекция тіпті әлсіз сейсмикалық дүмпулерден кейінгі іргетас шөгулерін және деформацияларын жедел жою үшін пайдаланылады.
Шетелдік тәжірибе мен жарияланымдардың (мысалы, EAGE, ISSMGE есептері, халықаралық құрылыс форумдарының материалдары) талдауы технологияның сейсмикалық аймақтардағы келесі артықшылықтарын көрсетеді:
Қазақстанда, өңірлік ерекшеліктер кез келген инженерлік араласуға ерекше талаптар қоятын елде, жаһандық қоғамдастықтың тәжірибесі үздік шешімдерді енгізуде құнды бағдарға айналады.
GeoResin компаниясы өз технологияларын Қазақстан ерекшеліктеріне барынша бейімдеуге жүйелі түрде жұмыс жүргізуде — материалдардың құрамынан бастап, зерттеу және жобалау әдістемелеріне дейін. Тұрақты оқыту, цифрлық бақылау құралдарын енгізу, қазақстандық құрылыс сараптамасы институттарымен ынтымақтастық жаһандық тәжірибені еліміздің нақты жағдайында қолдануға мүмкіндік береді.
Бүгінгі күні компания кез келген күрделі нысанға толық шешім ұсынады: тұрғын үйлер, өндірістік ғимараттар, инфрақұрылым, көпірлер, автомобиль және теміржол жолдары. Әрбір жоба инженерлік зерттеуден, георадарлық сканерлеуден, топырақ үлгілерін алудан басталады. Талдау нәтижелері бойынша тек ағымдағы ақауларды ғана емес, болашақ сейсмикалық әсерлерді де ескеретін инъекциялық стратегия жасалады.
GeoResin инъекциялық материалы экологияға қауіпсіз, топырақтың химиялық құрамын өзгертпейді, адамдар мен жануарларға зиянсыз. Нәтижесінде іргетас динамикалық жүктемелерге қосымша төзімділік алады, жарықтар мен шөгулердің даму ықтималдығы тіпті әлсіз немесе орташа дүмпулерден кейін де азаяды.
Қазақстандағы сейсмикалық қауіпсіздік міндеттерін шешу үздік инженерлік және технологиялық шешімдерді біріктіруді қажет етеді. GeoResin — бұл тек жөндеу мен профилактика тәсілі емес, ғимараттардың қауіпсіздігі нормаға айналатын тұрақты қалалық ортаны қалыптастыруға арналған заманауи құрал.
Дүниежүзілік қоғамдастықтың ондаған ғылыми зерттеулермен расталған тәжірибесі дәлелдейді: іргетас пен топырақты нығайтудың инновациялық әдістері қирау тәуекелін айтарлықтай төмендетуге, өмір мен мүлікті сақтап қалуға, жер сілкінісінен кейін қалпына келтіруді жеделдетуге қабілетті. Қазақстан үшін мұндай шешімдерді енгізу — сейсмикалық тәуекелдерді басқарудың жаңа мәдениетіне, ғылымға, жауапкершілікке, мұра мен инфрақұрылымға, болашақ ұрпаққа құрметпен қарауға жол ашады.
