03.09 2025
Іргетастың көтергіш қабілетін қалпына келтіру немесе еденнің шөгуін тоқтату туралы сөз қозғалғанда, әдетте басты назар қолданылатын материалдардың беріктігі мен қаттылығына аударылады. Алайда GeoResin шайырлары жағдайында көпке дейін көлеңкеде қалып келген тағы бір маңызды қыры бар — олардың іргетаста жылуоқшаулағыш тосқауыл қалыптастырудағы рөлі. Қазақстан жағдайында, температуралық ауытқулар аса жоғары деңгейге жететін аймақтарда, бұл мәселе тек теориялық емес, сонымен қатар практикалық маңызға да ие.
GeoResin шайырлары — екі компонентті полиуретанды құрамдар. Компоненттер араласқанда полимерлену реакциясы жүреді, оның барысында белсенді газ бөлінуімен қатар көлемнің ұлғаюы байқалады. Классикалық цемент ерітінділерінен айырмашылығы, полиуретандық жүйе көптеген жабық қуыстары бар кеңістік торын түзеді.
Осы құрылым жылутехникалық сипаттамаларды түсінудің кілті болып табылады. Жабық қуыстардағы ауа жылу өткізгіштігі өте төмен — шамамен 0,024 Вт/м·К. Салыстыру үшін: бетонда бұл көрсеткіш 1,3–1,7 Вт/м·К, ал кірпіште 0,6–0,8 Вт/м·К. Яғни полимерлену процесінің табиғаты іргетасты механикалық тұрғыда ғана емес, сонымен бірге жылулық тосқауыл ретінде де қолдайды.
Классикалық инженерлік көзқарас іргетасты тек ғимараттан топыраққа түсетін жүктемені жеткізуші элемент ретінде қарастырады. Бірақ іс жүзінде іргетас — бұл топырақ температураларымен тікелей байланыстағы аймақ. Қысы суық өңірлерде дәл осы жерден едәуір жылу шығыны орын алады.
GeoResin шайырлары шөгуді тұрақтандыруға немесе қуыстарды толтыруға қолданылғанда, төмен жылуөткізгіштігі бар қабат түзіледі. Қалыңдығы бірнеше сантиметр болса да, мұндай қабат жерден төменгі қабаттарға өтетін суық ағынын едәуір азайта алады.
Соның нәтижесінде іргетасты нығайту қосымша әрі пайдалы нәтиже береді: жылу жоғалтуды азайту және жертөле не цокольдік қабаттағы микроклиматты тұрақтандыру.
Бұл жерде негізгі пікірталас туындайды. Нормативтік құжаттар бойынша, топырақтағы немесе жертөледегі еденнің жылуоқшаулауы нақты жылуөткізу кедергісін қамтамасыз етуі керек (м²·°С/Вт түрінде). Полистирол немесе минералды жүн қабатының қалыңдығы климаттық жағдайларға сәйкес есептеледі.
Инъекция арқылы енгізілген GeoResin шайырларын толыққанды жылуоқшаулағыш қабат ретінде қарастыруға болмайды. Олардың басты міндеті басқа. Дегенмен, әсіресе ескі ғимараттарды қайта жаңғырту кезінде (іргетаста мүлде жылуоқшаулауы жоқ болса), шайырлар қосымша тосқауыл түзеді де, бүкіл конструкцияның жылутехникалық қасиеттерін жақсартады.
Яғни шайырлар қосалқы жылуоқшаулағыш ретінде жұмыс істейді: олар мәселені толық шешпесе де, жылу шығынын азайтады әрі «топырақ–іргетас» түйіспе аймағының тоңу қаупін төмендетеді.
Соңғы жылдары Қазақстандағы нысандарда технологияны қолданудан кейін мынадай нәтижелер байқалды:
Қазақстанның геоклиматтық жағдайлары өте қатаң:
Мұндай жағдайда іргетастың шөгуі тек деформацияға ғана емес, қосымша жылу шығынына да әкеледі. GeoResin шайырлары қуыстарды толтырып, іргетасты тұрақтандырған кезде, бір мезгілде суық көпірлерін де азайтады.
Сондықтан инъекциялық технологиялар қосарлы құралға айналады: олар конструктивтік сенімділікті қамтамасыз етеді және жанама түрде энергия үнемдеуге ықпал етеді.
Іргетастағы жылулық ауытқулар — конструкцияларды бұзатын факторлардың бірі. Тоңу мен еру аймақтары материалдардың кезектесіп кеңеюі мен қысқаруын туғызады, бұл микро-жарықтарға себеп болады.
Жылуөткізудің қарқындылығы төмендегенде бұл фактор ішінара бейтараптанады. Демек, шайырларды қолдану құрылымды қазіргі сәтте ғана тұрақтандырмай, болашақтағы циклдық тоңу әсерін де азайтады.
Осылайша шайырлар ұзақмерзімділік факторы ретінде көрінеді, ол тікелей инженерлік есепте болмаса да, «ғимарат–іргетас–топырақ» жүйесіне кешенді ықпал етеді.
Практикадағы бақылауларға қарамастан, инъекцияның жылутехникалық әсерін есептеудің бірыңғай әдістемесі жоқ. Келесі мәселелер талқылануда:
Бұл сұрақтарға әзірге нақты жауап жоқ. Дегенмен тәжірибе көрсеткендей: есептердегі белгісіздіктерге қарамастан, әсер сақталып, нақты пайда әкеледі.
GeoResin технологиясы бастапқыда іргетастың шөгуін тоқтату және оны қалпына келтіру үшін жасалған. Бірақ ғылыми-инженерлік тәсіл әдеттегідей қосымша, байқалмаған қасиеттерді ашты. Соның бірі — шайырлардың жылутехникалық тосқауыл ретінде жұмыс істеу қабілеті.
Асыра сілтеудің қажеті жоқ: шайырлар толыққанды жылуоқшаулаудың орнын баса алмайды. Бірақ олар қосымша қорғаныс қабатын түзіп, жылу шығынын азайтады, тоңу қаупін төмендетеді және ғимараттарды пайдаланудың жайлылығын арттырады.
Қазақстан жағдайында бұл әсер ерекше құнды. Әрбір жылу шығынын азайту мен іргетасты тоңудан қорғау шарасы — ғимараттардың сенімділігіне, энергия тиімділігіне және ұзақмерзімділігіне қосылған үлес.
